Asalka Astaanta Laanqeyrta iyo Bisha Cas

Hambalyo Ururka Bisha Cas ee Soomaaliyeed, Madax, Shaqaale iyo mutaddawac intaba. Sidoo kale dhammaan shaqaalaha iyo mutaddawiciinta Dhaqdhaaqa Caalamiga ah ee Laanqeyrta iyo Bisha Cas.

Haddii aad taqaan ama aadan daneyneyn asalka summaddaan casaanka ah ee marna Bil ah marna Istillaab iyo waxa hey’adaha caalamiga ah ee summaddaa sita uu mid waliba qabto, uma baahnid in aad akhriso qoraalkan.

Waa hagaag.

Waxaan u gartay in aad daneyneyso maddaama aad sii akhrisay.

Aniguna taariikh kooban ayaan kula wadaagayaa.

Xusuustii Solferino

24-kii Juun 1859 ayaa isaga oo safar ganacsi ah uu Henry Dunant tegey Solferino oo hadda ka tirsan Talyaaniga.

Isla maalintaas ayaa Ciidanka Napoleon ee Faransiiska oo kaashanaya ciidanka Sardenia uu dagaal kaga guuleystay ciidanka Austria. Waxay ku dagaallameen Solferino.

Dagaalkaas oo Talyaanigu u yaqaan dagaalkii Solferino iyo San Marino, waa dagaalkii ugu dambeeyay dunida ee ciidammada uu mid waliba toos u amrayay oo u dagaalgelinayay Boqorkoodu.

Henry Dunant wuxuu ku soo dhex dhacay 23 kun oo nin oo isugu jira dhaawac, kuwa markaa naf baxaya iyo meyd dhinac kasta yaalla. Cid daryeeleysaa waa ku dhowaad ma-jiraan.

Ka sokow howshii daryeelka dhaawaca iyo maxbuuska ahayd ee uu halkaa ka abaabulay, wuxuu qoray buug uu ugu magac daray Xusuustii Solferino.

Markii uu fasiray uur ku taalladii uu ku arkay goobta dagaalka, wuxuu buuggu soo jeediyay in la sameeyo hey’ad dhexdhexaad ah oo marka dagaal dhaco, tagta goobta oo dhaawaca iyo bukaanka daweysa, maxaabbiistana daryeesha.

Intuu lacagtiisa ku daabacay buugga, ayuu gaarsiiyay Madax iyo dad kale oo saameyn badan leh. Yurub ayuu ku safray oo ra’yiga faafiyay.

Fikirka Henry Dunant ayaa sabab u noqday in la asaaso Guddiga Caalamiga ah ee Laanqeyrta Cas, ICRC sannadkii 1863.

Taariikhda la xuso ee loo aqoonsaday maalinta Laanqeyrta iyo Bisha Cas waa maalinta uu dhashay Henry Dunant, 8 May 1828.

Xaggee laga keenay summadda Laanqeyrta Cas iyo Bisha Cas?

Henry Dunant waa Swiss. Dalkiisa Switzerland calankiisu waa calan cas oo ay dhexda kaga asteysan tahay Laanqeyr ama Istillaab Cad.

Calanka dalkiisa ayaa laga dheegtay astaanta Laanqeyrta Cas. Waxaa la is weydaariyay midabbada calanka Switzerland.

Hey’adda waxaa astaan u ah Calan Cad oo dhexda ay kaga asteysan tahay Istillaab ama Laanqeyr Cas.

Bisha Cas oo ku sawiran bed caddaan ah waxaa sameysay Boqortooyadii Islaamka ee Cusmaaniyiihnta sannadkii 1868.

Waa mar ay Ruushka kula jirtay mid ka mid ah 12 dagaal oo ay la gashay.

   

Haddana waa hey’adda samafal ee ugu weyn dalka Turkiga.

Bisha Cas waa calan midabkiisu caddaan yahay. Waxaa laga dheegtay calanka Turkiga oo ah Calan Cas oo ay bartanka kaga taal Bil Cad.

Hey’adaha

Guddiga Caalamiga ah ee Laanqeyrta Cas, ICRC, wuxuu daryeelaa dhibbanayaasha masiibooyinka dadku sameeyay – waa dagaallada.

Waxay ku shaqeeyaan xeerar Caalami ah oo ay ugu caansan yihiin afarta heshiis ee Axdigii Geneva ee 1949 oo dalalka adduunku ay saxiixeen. Soomaaliya waxay saxiixday 02 Luulyo 1962.

IFRC waxaa ku bahoobay ururrada Laanqeyrta iyo Bisha Cas oo ka dhisan dal kasta. Wuxuu isu duwaa howlahooda wuxuuna daryeellaa dhibbanayaasha masiibooyinka dabiicga ah sida cudurrada, daadadka iyo abaaraha.

Sida Ururka Bisha Cas ee Soomaaliyeed,  dal kastaa wuxuu leeyahay hal urur oo Bil ama Laanqeyr Cas ah oo xilli walba u gargaara dhibbanayaasha dalkiisa haddii uu karana dalal kale u gurmada.

Dhammaantood waxay ku bahoobeen Dhaqdhaaqa Caalamiga ah ee Laanqeyrta iyo Bisha Cas, waxaana ka dhexeeya oo ay u wada hoggaansan yihiin Mabda' ka kooban toddobo qodob oo ay ka mid yihiin aadminnimo, dhexdhexaadnimo, madax bannaani iyo mutaddawacnimo.

F. G.

ICRC markii ay I weydiisatay, Buugga Henry Dunant ee Xusuusta Solferino waxaan af Soomaali u tarjumay 1990. Isaga oo aan la daabicin ayaa Muqdisho laga qaxay. Warkiisa dib uma maqal.